Dlaczego humaniści powinni interesować się algorytmami?
W dobie wszechobecnych technologii cyfrowych, pytanie o znaczenie algorytmów dla humanistów staje się coraz bardziej palące. Można by zapytać: po co badaczowi literatury, filozofowi czy historykowi zawracać sobie głowę tym, co dzieje się pod maską Facebooka, Google’a czy TikToka? Przecież to domena informatyków, inżynierów, ludzi od twardych danych. A jednak, ignorowanie algorytmów przez humanistów jest coraz bardziej ryzykowną strategią, grożącą utratą orientacji w rzeczywistości, której te algorytmy nadają kształt. I nie chodzi tu o zrozumienie kodu linia po linii, ale o uświadomienie sobie, jak te niewidzialne procesy wpływają na nasze postrzeganie świata, na to, co uznajemy za prawdę, na nasze relacje społeczne i wreszcie – na samą kulturę.
Weźmy chociażby dezinformację. Fake newsy, teorie spiskowe, propaganda – to zjawiska znane od wieków, ale w erze cyfrowej zyskały one niespotykaną wcześniej moc rażenia. Algorytmy mediów społecznościowych, optymalizowane pod kątem zaangażowania użytkowników, często premiują sensacyjne, emocjonalne i kontrowersyjne treści. Im bardziej coś oburza, zaskakuje lub prowokuje, tym większa szansa, że zostanie szeroko udostępnione. W efekcie, bańki informacyjne, w których zamykają się użytkownicy, stają się coraz szczelniejsze, utrudniając dostęp do obiektywnych informacji i sprzyjając polaryzacji społeczeństwa. Humaniści, ze swoim krytycznym myśleniem i umiejętnością analizy dyskursu, są szczególnie predysponowani do identyfikowania i demaskowania fałszywych narracji. Ale żeby to robić skutecznie, muszą rozumieć mechanizmy, które pozwalają tym narracjom się rozprzestrzeniać.
Konsekwencje ignorowania algorytmów: od biasów po erozję kultury
Kolejnym istotnym problemem są biasy algorytmiczne. Algorytmy nie są neutralne – są tworzone przez ludzi, a więc odzwierciedlają ich przekonania, uprzedzenia i ograniczenia. Jeśli dane, na których trenowany jest algorytm, są obciążone uprzedzeniami (np. dane historyczne odzwierciedlające nierówności płci czy ras), algorytm nauczy się te uprzedzenia reprodukować i wzmacniać. Przykłady można mnożyć: od algorytmów rekrutacyjnych dyskryminujących kobiety po systemy rozpoznawania twarzy gorzej radzące sobie z osobami o ciemniejszej karnacji. Humaniści, ze swoją wrażliwością na kwestie społeczne i etyczne, mogą pomóc w identyfikowaniu i korygowaniu tych biasów, zanim staną się one powszechnie wdrukowane w nasze codzienne życie. Tu nie chodzi tylko o poprawność polityczną, ale o sprawiedliwe i równe traktowanie wszystkich członków społeczeństwa.
Wreszcie, warto zwrócić uwagę na wpływ algorytmów na kulturę. Algorytmy rekomendacji muzyki, filmów czy książek kształtują nasze gusta i preferencje, często ograniczając nas do tego, co już znamy i lubimy. Personalizacja treści, choć z pozoru wygodna, może prowadzić do homogenizacji kultury i zaniku różnorodności. Algorytmy wpływają również na sposób, w jaki tworzymy i konsumujemy sztukę. Generatywne modele AI, takie jak DALL-E czy Midjourney, umożliwiają tworzenie obrazów i tekstów na niespotykaną dotąd skalę, ale rodzą też pytania o autorstwo, oryginalność i wartość artystyczną. Humaniści, ze swoim rozumieniem historii sztuki, teorii literatury i filozofii estetyki, mogą pomóc w refleksji nad tymi nowymi zjawiskami i w kształtowaniu etycznych ram dla rozwoju sztucznej inteligencji.
Warsztaty z AI dla humanistów, takie jak te związane z Dekonstrukcją algorytmu, są zatem nie tylko ciekawym eksperymentem, ale wręcz koniecznością. Pozwalają one na zrozumienie podstawowych zasad działania algorytmów, na rozpoznawanie ich potencjalnych zagrożeń i na wykorzystywanie ich w sposób świadomy i odpowiedzialny. To inwestycja w przyszłość, w której humanistyka, zamiast być jedynie obserwatorem zmian, staje się aktywnym uczestnikiem kształtowania rzeczywistości cyfrowej. Nie chodzi o to, żeby humaniści stali się informatykami, ale żeby potrafili krytycznie myśleć o technologii i wykorzystywać ją do realizacji swoich celów – do budowania bardziej sprawiedliwego, bardziej zrównoważonego i bardziej ludzkiego świata. W przeciwnym razie, ryzykujemy, że algorytmy, zamiast służyć nam, zaczną nami rządzić.
